Το καλοκαίρι έρχεται ... και το πιο συχνό πρόβλημα τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού εντοπίζεται στις αυξημένες θερμοκρασίες του υπολογιστή σας και συγκεκριμένα σε δύο εξαρτήματα, τον επεξεργαστή και την κάρτα γραφικών. Για παράδειγμα, οι φορητοί υπολογιστές που έχουν ξεχωριστή κάρτα γραφικών (όχι onboard ή μέσα στον επεξεργαστή) είναι πολύ ευπαθείς ειδικά κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ οι κάτοχοι desktop είναι πιο τυχεροί σ’ αυτό το θέμα. Βλέπετε είναι εντελώς διαφορετικό για ένα εξάρτημα να βρίσκετε στριμωγμένο μέσα σ’ ένα laptop, από το να βρίσκεται άνετο σ’ένα PC case. Για αυτό πρώτα από όλα είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ο κατάλληλος χώρος που απαιτείται για την ομαλή ψύξη των εξαρτημάτων. Το σημερινό άρθρο θα σας μιλήσει γενικά για την ψύξη των υπολογιστών ανεξαρτήτως εποχής.
Θερμότητα και υπολογιστές
Αρκετά εξαρτήματα του PC όπως είναι γνωστό, εκπέμπουν θερμότητα. Ορισμένα από αυτά όπως ο επεξεργαστής, η κάρτα γραφικών, και chipset-northbridge/southbridge (σε παλαιότερες μητρικές), χρειάζονται μία μορφή ψύξης προκειμένου να λειτουργήσουν κατάλληλα, εξ’αιτίας της πολύ μεγάλης θερμοκρασίας που αναπτύσσεται στην επιφάνειά τους λόγω της κατανάλωσης ισχύος.
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η ψύξη αυτή υλοποιείται με την μορφή ψύκτρας, συνήθως καί με την συνοδεία ανεμιστήρα μιας και ο παθητικός τρόπος ψύξης (απλά η χρήση ψύκτρας μόνο) δεν επαρκεί για τα μεγάλα ποσά θερμότητας που εκλύονται από τα διάφορα εξαρτήματα.
Η ψύκτρα, δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μεταλλικό αντικείμενο κατασκευασμένο συνήθως από χαλκό ή/και αλουμίνιο, το οποίο απορροφά την θερμότητα από κάποιο εξάρτημα και την εκλύει στο περιβάλλον. Ο ανεμιστήρας βοηθά στην επίσπευση της όλης διαδικασίας με το να ωθεί κρύο αέρα στην επιφάνεια της ψήκτρας συνεχώς, με αποτέλεσμα την αποδοτικότερη λειτουργία της ψύκτρας.
Full Tower ή Medium Case ;
Αν έχετε λοιπόν ένα medium case τότε πρέπει και τα εξαρτήματα που έχετε μέσα είναι αναλογικά medium μεγέθους. Για παράδειγμα δεν μπορείτε να βάλετε μία τεράστια ψύκρα που θα καταλαμβάνει όλο το πάνω μέρος ή μία τεράστια κάρτα γραφικών θα εμποδίζει την ομαλή ροή του αέρα και θα ζεσταίνει περισσότερο την μητρική και τον επεξεργαστή (λόγω της κοντινής τους απόστασης).
Σε περίπτωση που έχετε ογκώδες κάρτες γραφικών ή ψύκτρα επεξεργαστή, τότε πρέπει να σκεφτείτε πολύ σοβαρά να μετακομίσετε το hardware σ’ένα μεγαλύτερο “σπίτι” — full tower case. Έτσι θα υπάρχει ο απαιτούμενος χώρος για να δημιουργήσετε τις συνθήκες ψύξης που θέλετε. Μάλιστα έχουν τύχει φορές που κάποιος hardcore gamer αγοράζει την πανάκριβη κάρτα γραφικών, τρέχει σπίτι του να την δοκιμάσει και … ξενερώνει βλεποντας ότι δεν χωράει στο κουτί του.
Cable Management
Αφού λοιπόν βεβαιωθείτε ότι το PC case καλύπτει το μέγεθος του hardware, το επόμενο βήμα είναι η συντήρηση, και εδώ δεν εννοώ μόνο την σκόνη. Το Α και το Ω είναι να έχετε ένα σωστό cable management, δηλαδή να έχετε κρύψει τα καλώδια σε μέρη όπου δεν εμποδίζουν την ροή αέρα. Χρησιμοποιείστε την φαντασία σας σε συνδυασμό με tie-wrap και εξαφανίστε τα καλώδια από το κουτί.
Για να πάρετε μερικές ιδέες μπορείτε να ψάξετε στο google για πιθανές τοποθεσίες μέσα στο case όπου μπορείτε να εφαρμόσετε την παραπάνω τεχνική, ειδικά εσείς που έχετε μεγάλα τροφοδοτικά με πολλά καλώδια. Καλή ιδέα είναι να κάνετε sleeving.
Modding (optional)
Το επόμενο βήμα είναι προαιρετικό και προτείνεται στους μερακλήδες που έχουν στα χέρια τους την τέχνη του μάστορα. Μπορείτε να πάρετε πολλές ιδέες ψάχνοντας για PC moding, αλλά τα πιο συνηθισμένα πράγματα είναι dust filters για την σκόνη, καρβουνάκι/σβήστρα στις βάσεις για να αποτρέψετε τους κραδασμούς ή όσοι έχετε watercooling και έχετε το πρόβλημα όπου η αντλία συντονίζει με το κουτί, τοποθετείστε την πάνω σ’ ένα σφουγγαράκι της κουζίνας.
Για παράδειγμα, μερικοί υποστήριζουν ότι έχουν δει διαφορές στην θερμοκρασία (φήμες) βάζοντας το σύστημα ανάποδα (εννοώ την μητρική — όχι να αναποδογυρίζουν το κουτί).
Airflow
Επιστρέφοντας τώρα πίσω στο θέμα της ψύξης, αφού έχουμε τους χώρους και κρυμμένα καλώδια, ήρθε η ώρα να δημιουργήσουμε ροή αέρα – κρύο! Βάζουμε λοιπόν μεγάλους 12άριδες ανεμιστήρες στις θέσεις όπου μας προσφέρει το κουτί. Η φυσική/λογική λέει ότι ο θερμός αέρας πάει πάνω και ο ψυχρός κάτω (λόγω πυκνότητας), συνεπώς είναι καλό αν το κουτί σας έχετε θέση για να μπει κάτω το τροφοδοτικό, γιατί αν ήταν πάνω θα είχε ως αποτέλεσμα να ζεσταίνεται πολύ περισσότερο με κίνδυνο να υπερθερμανθεί το καλοκαίρι όταν παίζετε κάποιο βαρύ παιχνίδι.
Συνεπώς βάζουμε τους ανεμιστήρες στις σωστές θέσεις και δίνουμε προσοχή στο “προς το που” φυσάει ο καθένας τους. Η κανονική ροή λέει να βάλουμε έναν ανεμιστήρα κάτω δεξιά ο οποίος θα βάζει αέρα μέσα στο κουτί, στην συνέχεια ο αέρας ανεβαίνει πάνω, θα περνάει μέσα από το fan της ψύκτρας (άρα και μέσα από την ψύκτρα παίρνοντας μαζί του την θερμότητάς της) και τέλος θα βγαίνει από πάνω αριστερά. Συνεπώς θέλετε έναν fan στην δεξιά μεριά της ψύκτρα όπου θα φυσάει μέσα της, θα παίρνει την θερμότητα και θα βγαίνει από αριστερά της. Αριστερά του κουτιού θα έχετε έναν ακόμα fan ο οποίος θα βγάζει έξω αυτόν τον ζεστό αέρα της ψύκτρας.
Γενικά λοιπόν τα περισσότερα PC cases ακολουθούν την λογική όπου ο αέρας μπαίνει από κάτω δεξιά και βγαίνει από πάνω αριστερά.
Σε περίπτωση όπου η ψύκτρα του επεξεργαστή έχει ανεμιστήρα ο οποίος φυσάει μπροστά, δηλαδή πάνω στο αριστερό πλαϊνό του κουτιού, τότε προφανώς πρέπει να υπάρχει σε εκείνο το σημείο ένας ανεμιστήρας που θα διώχνει τα θερμά στρώματα αέρα έξω από το κουτί. Αρκετοί προτιμού την λύση ενός Plexi Glass πλαϊνού όπου με ένα ποτηροτρύπανο μπορείτε να κάνετε τρύπες για να βιδώσετε έναν 12άρι fan. Μερικοί μάλιστα, το παρακάνουν και βάζουν 2 ή 3 ανεμιστήρας προκαλώντας έτσι αρκετό θόρυβο σε σημείο που γίνεται εκνευριστικός.
Κάθε πότε καθαρίζεις το PC;
Όπως καταλαβαίνετε λοιπόν είναι πολύ πιο σημαντικό να έχετε airflow και ευάερο κουτί, παρά το αν έχετε 5mm σκόνη παραπάνω. Το πρόβλημα με την σκόνη αρχίζει και γίνεται αντιληπτό όταν πλέον έχει μαζέψει τόσο πουρί που δεν μπορεί καν να γυρίζει το ανεμιστήρας — τραγική κατάσταση. Εκτός από αυτό όμως, η σκόνη μπορεί να δημιουργήσει κι άλλα προβλήματα, όπως βραχυκύκλωμα. Για αυτό καλό είναι να καθαρίζετε το κουτί σας μία φορά τον χρόνο.
Μόνο παιχνίδια; Μόνο Internet; ή λίγο απ’ όλα;
Εν τέλη, με τα σημερινά δεδομένα όπου οι επεξεργαστές χρειάζονται 1.05 Vcore για να λειτουργήσουν σε idle και 1.20 σε load, δεν νομίζουμε ότι χρειάζεται κάτι παραπάνω από την μικρή (και άθλια) ψύκτρα που έρχεται μαζί με τον επεξεργαστή. Για παράδειγμα, έχω έναν Core i3 με μία μεγάλη ψύκτρα όπου δεν της έχω τοποθετήσει καν ανεμιστήρα. Το κουτί είναι αρκετά μεγάλο και δεν έχω κανένα απολύτως πρόβλημα λειτουργίας, αφού το χρησιμοποιώ ως HTPC και fileserver.
Ανάλογα με τις εφαρμογές που τρέχετε και κατά πόσο απαιτητικές είναι αυτές, τόσο ζορίζεται και ο υπολογιστής σας με αποτέλεσμα να ανεβάζει θερμοκρασίες. Για αυτό, αν είστε gamer πρέπει να έχετε και βαθυά τσέπη. Αν όμως θέλετε PC με κύρια ασχολία του το Internet, μουσική, κείμενα και καμιά ταινία τότε άνετα κάνετε την δουλειά σας και χωρίς ανεμιστήρες. Όχι κύριε, δεν σας κάνουμε πλάκα, καλά διαβάσατε.
Αν όμως έχετε μικρό ή medium κουτί και βλέπετε ότι το hardware σας χωράει με το ζόρι μέσα τότε το καλύτερο που έχετε να κάνετε το καλοκαίρι είναι να βγάλετε τα πλαϊνά και να αφήστε το κουτί σας ανοιχτό για όλο το καλοκαίρι. Διαφορετικά, πρέπει να ξοδέψετε ένα ποσό (περίπου 150 Ευρώ) για να πάρετε ένα μεγάλο κουτί που θα πληρεί της προϋποθέσεις εγκατάστασης του hardware που έχετε. Οι μάρκες που παίζουν στην αγορά είναι Coolermaster, Silverstone, Corsair ενώ υπάρχουν και μικρότερες εταιρίες που προσφέρουν πολύ αξιόλογες λύσεις με μεγάλο value for money όπως είναι η Xigmatek.
Artifacts ?
Όσον αφορά την κάρτα γραφικών, εκεί παίζει πολύ μεγάλο ρόλο η ambient temp του κουτιού, δηλαδή η θερμοκρασία “δωματίου”όπως θα λέγαμε. Μεγάλο ρόλο παίζει επίσης το σύστημα ψύξης της κάρτας σας. Για παράδειγμα μία κάρτα γραφικών με passive σύστημα ψύξης είναι μία βλακία και μισή, καθώς πάνω της μπορεί να τηγανίσεις από αβγά μέχρι ότι άλλο τραβάει η ορεξή σας. Παλαιότερα, όπου οι κάρτες έτρεχαν στο 1/3 της συχνότητας των σημερινών θηρίων, ναι, τότε μπορούσε να σταθεί μία τέτοια λύση. Σήμερα, οφείλετε να έχετε καλή ροή αέρα στο κουτί ώστε η κάρτα να μην ζεσταίνεται παραπάνω από ότι πρέπει, και το πιο σημαντικό: αν ζεσταίνεται να μην προκαλεί επιπλέον θερμότητα στα υπόλοιπα μέρη της μητρικής.
Το πιο συνηθισμένο πρόβλημα στις κάρτες για όσους παίζουν παιχνίδια είναι η μνήμη, το οποίο το πρώτο πράγμα που χαλάει και αρχίζουν να βλέπουν artifacts. Καταπολέμιση αυτού του φαινομένου γίνεται με την συχνή αντικατάσταση της θερμοαγώγιμης πάστας και με την τοποθέτηση (όπου επιτρέπεται) ramshinks — ψυκτράκια για τα τσιπάκια μνήμης που θα βρείτε στο ebay. Περισσότερα θα βρείτε εδώ.
Heatspreaders και RAM
Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσετε με την ψύξη του επεξεργαστή και της κάρτας γραφικών, το μόνο πλέον εξάρτημα που χρειάζεται κάποια επιπλέον ίσως φροντίδα είναι οι μνήμες RAM. Εκεί μπορείτε να τοποθετήσετε heatspreaders όπου συνήθως έρχονται μαζί με τα RAM modules. Αν έχετε δει κάποια επιπλέον κιτάκια για ψύξη με ανεμιστήρες (πχ το aero της corsair) μην τα εμπιστεύεστε καθώς δεν έχουν καμία μα καμία απολύτως επίδραση — και είναι απλά για eyecandy.
Συνοψίζοντας λοιπόν, βεβαιωθείτε οτι το κουτί σας έχει μεγάλους χώρους (και έχετε μαζέψει τα καλώδια) ώστε να δημιουργθεί καλό airflow. Στην συνέχεια ρυθμίστε τα fans έτσι ώστε ο άερας να εισέρχεται από κάτω δεξία και (διασχίζοντας όλο το κουτί) να εξέρχεται πάνω δεξία.
Αλλάξτε θερμοαγώγιμη πάστα σε επεξεργαστή και κάρτα γραφικών, καθαρίστε τα όσο μπορείτε και αυτό ήταν. Αν πάλι δεν έχετε μεγάλο κουτί ή χρήματα να αγοράσετε ένα, τότε η καλύτερη λύση είναι να βγάλετε τα πλαϊνά και να το αφήσετε όλο το καλοκαίρι “γυμνό” ώστε να αερίζεται επαρκώς. Σε γενικές γραμμές, μία καλή θερμοκρασία είναι 50C για επεξεργαστή και 60C για κάρτα σε idle.
Τι ψύκτρα να πάρω;
Άμα διάβασες όλο το κείμενο, τότε καταλαβαίνεις πως ό,τι ψύκτρα και να πάρεις, αυτό που θα κάνει την διαφορά είναι η ροή αέρα μέσα στο κουτί σου. Άρα πιο σημαντικά πράγματα από την ψύκτρα είναι να έχεις μεγάλο κουτί και να είναι καθαρό (όχι τόσο από σκόνη) από καλώδια.
Για την αγορά της ψύκτρας διαβάστε μερικά reviews που κυκλοφορούν στο Internet, ενδεικτικά τα καλύτερα ελληνικά sites με reviews είναι: Outofspecs.gr, HWbot, Thelab.gr, Insomnia.gr όπου εκεί μπορείτε να δείτε τις επιδόσεις και να πράξετε αναλόγως. Γενικά όμως μην ξεγελιέστε και πέφτετε στην παγίδα… το μέγεθος (της ψύκτρας) δεν παίζει ρόλο (check this out) όσο τα fins, ο σχεδιασμός τους και το “πάτημα” με τον επεξεργαστή. Προσωπικά προτιμάω τις ψύκτρς με την επίπεδη βάση, χωρίς direct heatpipes.
Έτοιμα κιτ υδρόψυξης = μούφα
Κατά καιρούς κυκλοφορούν έτοιμα στημένα από την μαμά-εργοστάσιο συστήματα υδρόψυξης που απευθύνονται σε noob hardware χρήστες οι οποίοι λυποθημούν στο άκουσμα νερό μέσα στο PC. Στην παγίδα του marketing λοιπόν φαίνεται ότι έχουμε μεγάλες εταιρίες όπως η Corsair και η Asetek η οποίες κυκλοφορούν τέτοια μικρά και έτοιμα kit, στημένα για εσάς. Το πρόβλημα είναι έρχονται σε αντίθεση με την λογική του watercooling, η οποία είναι καλές θερμοκρασίες χωρίς θόρυβο.
Για αυτό τον λόγω, αν διαβάσετε σοβαρά test που έχουν γίνει κατά καιρούς θα δείτε ότι στην ουσία είναι <= της καλύτερη λύσης για αέροψυξη με την διαφορά όμως ότι πληρώνετε ένα 30-40 Έυρω παραπάνω. Σκεφτείτε λίγο… πώς θα ήταν ποτέ δυνατόν ένα custom watercooling με 4πλο ψυγείο, διαλεγμένες αντίλες, μπλοκ, ρακόρ και σωλήνες να είναι το ίδιο με το μονό ψυγείο και τα καλαμάκια (wannabe tubes) που πλασάρουν; Να σας το πω κι αλλιώς, το ένα στοιχίζει 400 Ευρώ και το άλλο 120. Εεεε δεν μπορεί να είναι ίδια.. Για αυτό μην πέσετε στην παγίδα
Η αερόψυξη είναι μια χαρά και δεν αξίζει να την αντικαταστήσετε για τέτοιες σαχλαμάρες — εκτός βέβαια αν στήσετε ένα σοβαρό υδρόψυκτο σύστημα.
Οι overclockers των 5 λεπτών…
Προφανώς και θέλει τουλάχιστον 6 λεπτά για να κάνεις overclocking… 5 λεπτά να ανεβάσεις τον επεξεργαστή και 1 λεπτό για να τσεκάρεις αν είναι σταθερό.
…. αστειεύομαι
(εννοείται)…
Προφανώς και φροντίζουμε να μην έχουμε overclocked το PC μας, ιδιαιτέρως αν δεν ξέρουμε τι κάνουμε και πατάμε απλά μια επιλογή 5%, 10%, και πάει λέγοντας. Αν ήταν έτσι… όλοι overclockers θα είμασταν… Ο λόγος που σας το λέω αυτό είναι γιατί οι αυτόματες ρυθμίσεις που κάνουν οι μητρικές (ASUS και MSI κυρίως) δίνουν περισσότερο ρεύμα από ότι χρειάζεται για να φτάσετε τα “τάδε” Mhz από ότι θα το κάνετε εσείς manually. Συνεπώς ζεσταίνετε πολύ παραπάνω το σύστημά σας, χωρίς λόγο.
Γενικά όμως, με τις σημερινές ταχύτητες των επεξεργαστών δεν νομίζω ότι χρεάζεται να έχει κανείς overclocked PC — εκτός κι αν κάνει κάτι πολύ CPU intensive (rendering ή gaming για παράδειγμα — αλλά ακόμα και το game στο Linux δεν απαιτεί overlcocking αλλά έναν Pentium 4). Τι πειράζει λοιπόν, ίσως με ρωτήσετε…
Κάνοντας overclocking, το ΕΜΙ (Electromigration, μετατροπή ημιαγωγού σε αγωγό) είναι από τους χειρότερους εχθρούς σας. Προκαλείται από κάθε κομμάτι που δέχεται υπερβολική τάση και επιταχύνεται δραματικά από την θερμότητα. Οι επεξεργαστές έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα από αυτό.
Αυτό είναι που θα καταστρέψει έναν επεξεργαστή εάν υπερβεί το όριο θερμοκρασίας του ακόμα και αν δουλεύει στην κανονική του ταχύτητα. Βέβαια όχι αν το υπερβεί πάρα πολύ γιατί απλά θα καεί από την υπερβολική θερμοκρασία των 100c+! Αυτό το όριο είναι περίπου στους 80c για τους περισσότερους επεξεργαστές στην αγορά, οπότε δεν νομίζω ότι θα επιτευχθεί από επεξεργαστή που δεν είναι σε κατάσταση overclock.
Επίσης όταν κάνουμε overclocking ορισμένα μέρη του επεξεργαστή θα υπερθερμανθούν. Όταν αυξηθεί η παροχή τάσης θα πολλαπλασιαστεί και αυτή η θερμότητα. Αυτά είναι μέρη συνήθως που χρειάζονται μεγάλα ποσά ενέργειας για να λειτουργήσουν ή δεν έρχονται σε άμεση επαφή με την επιφάνεια του πυρήνα (die) οπότε δεν μπορούν να ψυχθούν άμεσα. Μην ξεγελιέστε από το μέγεθος και πάχος του πυρήνα, είναι πολύ μικρά αλλά όχι μηδαμινά. Τα μέρη της μικρό-τεχνολογίας είναι πολύ μικρότερα από ότι φαντάζεστε.
Είναι πολύ σημαντικό να κρατηθούν τα εξαρτήματα κάτω από ένα συγκεκριμένο όριο θερμοκρασίας όταν είναι σε overclock, το οποίο όριο καθορίζεται από το εξάρτημα. Επίσης μην χρησιμοποιείτε πολύ τάση ακόμα και με ακραίες μεθόδους ψύξης, το φαινόμενο EMI θα υπάρξει και πάλι. Οι χαμηλές θερμοκρασίες απλά το επιβραδύνουν, δεν το σταματούν εντελώς.
Καθαρό μυαλό, φραπές και χαλλλαρά
Για αυτό φροντίζουμε πριν κάνουμε οτιδήποτε και πάρουμε βιαστικές αποφάσεις, να έχουμε καθαρό μυαλό και ελεύθερο χρόνο. Διαφορετικά μόνο κακό θα προκαλέσουμε στο hardware και κατ’ επέκταση στην τσέπη μας. ήθελα να τα γράψω πιο αναλυτικά, αλλά η έλλειψη σελιδοποίησης στο blog θα έκανε το κείμενο Spam του scroll down. Το περισσότερο κείμενο είναι brainstorming, αλλά ευελπιστώ ότι θα βγάλετε άκρη